واکاوی خطبه «نکوهش مردم بصره» امام علی(ع) با توجه به بافت متنی و بافت موقعیتی

متون ادبی به واسطه­ی چند لایه­بودنش، با تأویل­ها و تفاسیر مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. هدف اصلی خطیب، اقناع مشارکین است. به همین سبب، باید با عوامل بافت متنی(درون­زبانی) و بافت موقعیتی(بیرون­زبانی) نظیر بافت­های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آشنایی داشته باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان از آن استفاده کند. خطبه­ی نکوهش مردم بصره از مجموعه سخنرانی‌های زیبا و تأثیرگذار علی(ع) می‌باشد که بعد از پیروزی در جنگ جمل، در مسجد جامع بصره، ایراد فرمودند. فضای این خطبه آکنده از توبیخ مردم پیمان‌شکن بصره است که  منافقانه و در پی اطاعت از خواص بی­بصیرت، شورش کردند. در این مقاله، ضمن اثبات شناخت ویژگی­های تأثیرگذار این خطبه در شناساندن مخاطبان، به تحلیل بافت متنی و موقعیتی آن می­پردازیم. از نتایج مهم پژوهش، بیان زیبایی‌های ادبی این خطبه در حیطه‌ی تحلیل متن و اثبات وجود هماهنگی بین گفتمان این خطبه و موقعیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در ورای ظاهر این خطبه می­باشد.